તિરુપતિમાં ભગવાન વેંકટેશ્વર તિરુપતિ બાલાજીના પહાડી મંદિરમાં પ્રસાદ તરીકે આપવામાં આવતા તિરુપતિ લાડવાને 305 વર્ષ થઈ ગયા છે. આ પવિત્ર લાડુ આપવાની પ્રથા 2 ઓગસ્ટ, 1715 ના રોજ શરૂ કરવામાં આવી હતી, જે આજે પણ ચાલુ છે. આ લાડુને શ્રીવરી લાડુ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
લોટ, ખાંડ, ઘી, તેલ, એલચી અને ડ્રાયફ્રૂટ્સના લાડુ વિના વિશ્વના સૌથી ધનિક હિન્દુ મંદિરની મુલાકાત અધૂરી માનવામાં આવે છે. આ લાડુ ખાધા વિના તો કોઈ પણ યાત્રા પૂર્ણ થતી નથી. આ લાડુઓ ભગવાન વેંકટેશ્વરને ભોગ અર્પણ કર્યા પછી વહેંચવામાં આવે છે. આ મંદિરમાં વિવિધ પ્રકારના પ્રસાદ આપવામાં આવે છે, પરંતુ ભક્તોમાં લાડુ સૌથી પ્રખ્યાત છે.
તિરુમાલા તિરુપતિ દેવસ્થાનમ સંસ્થા આ મંદિરની તમામ બાબતોનું સંચાલન કરે છે. 2014 ના મંદિરના આંકડા અનુસાર, વર્ષે યાત્રિકોને લગભગ 90 લાખ લાડુ આપવામાં આવ્યા હતા. આ લાડુ એટલા ખાસ છે કે વર્ષ 2009 માં તિરુપતિના લાડુને GI ટેગ આપવામાં આવ્યું હતું. તિરુપતિ લાડુના આ ભવ્ય સામ્રાજ્યનો શ્રેય કલ્યાણમ આયંગરને આપવામાં આવે છે. તેમણે જ તિરુમાલા મંદિરમાં નૃત્ય અને સંગીત ઉત્સવની શરૂઆત કરી હતી.
તમને જણાવી દઈએ કે, તિરૂપતિ મંદિરના જે લાડુની અમે વાત કરી રહ્યા છીએ તે એક લાડુની કિંમત 25 રૂપિયા છે. તે બનાવતી વખતે જે વસ્તુનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે તે આ લાડુને મોંઘા બનાવે છે. પરંતુ પ્રથમ બે લાડુની કિંમત રાહત દરે પ્રતિ લાડુ 10 રૂપિયા છે. જ્યારે ગ્રાહકોને અન્ય લાડુ 25 રૂપિયા પ્રતિ લાડુના ભાવે મળે છે.
આ લાડુ બનાવવાની રીત સેંકડો વર્ષ જૂની છે. આ એક રહસ્ય છે જે ફક્ત થોડા રસોઈયાઓ જ જાણે છે. તમને આ લાડુ બનાવવાનું સન્માન અને જવાબદારી આપવામાં આવી છે. લાડુ બનાવે છે તે રસોડાને પોટુ કહેવાય છે. અહીં ત્રણ લાખ લાડુ દરરોજ તૈયાર કરવામાં આવે છે. આ લાડુઓનું વજન પણ નિશ્ચિત હોય છે. તવામાંથી નીકળેલા ગરમ લાડુનું વજન 178 ગ્રામ હોવું જોઈએ અને જ્યારે તે ઠંડું પડે ત્યારે તે 174 ગ્રામ થઈ જાય છે.
આ મંદિરમાં વિશ્વનું સૌથી મોટું રસોડું છે. અહીં દરરોજ લગભગ 1.25 લાખ શ્રદ્ધાળુઓ માટે ભોજન તૈયાર કરવામાં આવે છે. ખાસ વાત એ છે કે મંદિરના રસોડાના ટ્રસ્ટ પાસે દસ કરોડનું દાન ફંડ છે. મંદિર સત્તાવાળાઓ પૈસા લીધા પછી શ્રદ્ધાળુઓને લાડુના ટોકન આપે છે. લાડુ મેળવવા માટે ભક્તોને લાંબી લાઈનમાં ઉભું રહેવું પડે છે અને હાઇટેક કૂપન લેવું પડે છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે આ ખાસ લાડુ દિલ્હી અને કેટલાક રાજ્યોની રાજધાનીઓમાં પણ બનાવવામાં આવે છે.
એ હકીકત છે કે પ્રસાદનું વેચાણ એ મંદિરની આવકનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે. બ્રહ્મોત્સવમ દરમિયાન પ્રસાદ ચોવીસ કલાક વેચાય છે. 2014 ના બ્રહ્મોત્સવમના પ્રથમ સાત દિવસમાં લગભગ ૧૮ લાખ લાડુનું વેચાણ થયું હતું, જેણે અગાઉના તમામ રેકોર્ડ તોડી નાખ્યા હતા. લાડુની કમી ન રહે તે માટે તેઓ સંપૂર્ણ વ્યવસ્થા કરે છે. મંદિરની પાસે એક દિવસમાં ત્રણ લાખ લાડુ બનાવવાની ક્ષમતા છે પરંતુ તેઓ બ્રહ્મોત્સવ દરમિયાન પૂરતો સ્ટોક રાખે છે.
એક અહેવાલ મુજબ, 270 રસોઈયા સહિત લગભગ 620 લોકો લાડુ અને અન્ય પ્રસાદ બનાવવાના વિભાગમાં કામ કરે છે. મંદિર મેનેજમેન્ટે 2014 માં લાડુ અને બૂંદીના ક્રેટ્સ માટે બે એસ્કેલેટર બેલ્ટ સ્થાપિત કરીને મંદિરના રસોડાને આધુનિક બનાવ્યું હતું. અહીંની કન્વેયર સિસ્ટમમાં દરરોજ આઠ લાખ લાડુ ટ્રાન્સફર કરવાની ક્ષમતા છે.
વર્ષ 2013 માં મદ્રાસ હાઈકોર્ટે ચેન્નાઈમાં મીઠાઈની દુકાનને તિરુપતિ લાડુના બ્રાન્ડ નામનો ઉપયોગ કરવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. મેનેજમેન્ટે દલીલ કરી હતી કે, તિરુપતિ લાડુની પોતાની પવિત્રતા છે. કારણ કે તે ભક્તોને આપવા માટે ભગવાન વેંકટેશ્વરના ચરણોમાં અર્પણ કરવામાં આવે છે. આ સંસ્થા અનુસાર 2014 દરમિયાન 22 લાખથી વધુ શ્રદ્ધાળુઓએ મંદિરની મુલાકાત લીધી હતી.
મંદિરની કુલ સંપત્તિ 37,000 કરોડ છે. દેવસ્થાનમની બેલેન્સ શીટ વર્ષ 2019-20 ના અંદાજિત બજેટમાં 3116.26 કરોડ રૂપિયાનો અંદાજિત ખર્ચ દર્શાવે છે. તેમની બેલેન્સ શીટ મુજબ, તેણે એક વર્ષમાં વ્યાજના રૂપમાં 885 કરોડ રૂપિયાની કમાણી કરી. આ વર્ષે મંદિરને 1156 કરોડ રૂપિયા દાન તરીકે મળ્યા છે. લાડુ વેચીને 270 કરોડ રૂપિયા દેવસ્થાનમમાં આવ્યા.
જાન્યુઆરી, 2020 માં તિરુમાલા તિરુપતિ દેવસ્થાનમે દરેક ભક્તને મફત લાડુ આપવાની જાહેરાત કરી હતી. ત્યારે સંસ્થાના એડિશનલ EO AV ધર્મા રેડ્ડીએ કહ્યું હતું કે, હવે કોઈ VIP હોય કે સામાન્ય ભક્ત દરેકને મફતમાં લાડુ આપવામાં આવશે. ભગવાન સમક્ષ બધા ભક્તો સમાન છે. સંપૂર્ણ દર્શન કર્યા બાદ તમામ ભક્તોને એક તિરુપતિ લાડુ મફતમાં આપવામાં આવશે.
તમને જણાવી દઈએ કે લોકડાઉનમાં તિરુમાલા મંદિર ટ્રસ્ટે લાડુ વિતરણની સેવા બંધ કરી દીધી હતી, પરંતુ મંદિરની સંસ્થાએ ભક્તોની માંગ બાદ ફરી એકવાર તિરુપતિ લાડુનું વિતરણ કરવાનો નિર્ણય લીધો હતો. ભક્તો આ લાડુ ઓનલાઈન પણ મંગાવી શકે છે.
